خانه تقدیری یا تقدیریان که به‌عنوان گنجینه قنات اردکان نیز شناخته می‌شود، از آثار دوره قاجار و متعلق به یکی از تجار اردکان با نام تقدیری بوده است. این خانه به سبک خانه‌های چهار وجهی یزدی بنا شده و دارای یک حیاط مرکزی است که اتاق‌های خانه دور آن قرار گرفته‌اند. خانه تقدیری اردکان در تاریخ ۲۷ دی‌ماه سال ۱۳۷۷ هجری شمسی با شماره ۲۱۸۶ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.
آشنایی با خانه منحصربه‌فرد تقدیری
در سفر به استان یزد می‌توانید به شهر زیبای اردکان بروید و از یکی از شاهکارهای معماری کویری بازدید کنید. خانه تقدیری اردکان یکی از زیباترین دیدنی های اردکان است که قدمت به آن دوران حکومت قاجار برمی‌گردد. معماری در ایران و البته در همه جای دنیا، تحت تأثیر شاخص‌ها و اقلیم هر منطقه قرار می‌گیرد. در نواحی خشک و کویری ایران نیز متناسب با آب و هوا خانه‌ها معماری خاص خود را دارند. خانه تقدیری اردکان نیز از این قاعده مستثنی نیست. این خانه متعلق به یک تاجر اردکانی به نام تقدیری بوده است و در خیابان حائری، در بافت قدیمی و سنتی شهر قرار دارد.
همچون اکثر خانه‌های کویری، خانه تقدیری اردکان نیز از خشت و گل و آجر ساخته شده است. پلان این خانه ۴ ضلعی است که حیاط و حوض در وسط آن قرار دارد. این خانه جزء خانه‌های اعیانی به شمار می‌رود و از دو بخش ارباب نشین و رعیت نشین تشکیل شده است. اتاق‌های خانه تقدیری رو به حیاط باز می‌شوند تا ساکنین خانه از سرما و طوفان شن در امان بمانند. از طرح پنج‌دری و سه‌دری که از شاخصه‌های معماری سنتی ایران است، در خانه تقدیری اردکان استفاده شده است.
پنج‌دری‌ها در واقع اتاق‌های بزرگ خانه محسوب می‌شوند که ۵ پنجره به هم پیوسته دارد و اتاق‌های خواب نیز به صورت سه‌دری طراحی شده‌اند. گذر نور خورشید از شیشه‌های رنگارنگ اتاق پنج‌دری فضایی روح‌نواز در داخل خانه تقدیری ایجاد می‌کند که زیبایی خانه دوچندان می‌شود. برای ورود به اتاق‌ها راهروهایی در گوشه‌های خانه در نظر گرفته شده است و یک آشپزخانه مشترک نیز برای استفاده بخش ارباب نشین و رعیت نشین در این خانه وجود دارد. بادگیر زیبایی نیز در بخش جنوبی خانه تقدیری قرار دارد که به اتاق‌های خانه متصل است.
خانه تقدیری اردکان در سال ۱۳۷۷ با شماره ۲۱۸۶ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد. اداره میراث فرهنگی و گردشگری اردکان در این خانه مستقر است و در بخشی از این خانه نیز چندین اثر از دوران معاصر به نمایش گذاشته شده است.
معماری خانه تقدیری در اردکان
در خانه تقدیری یک حیاط مرکزی به چشم می‌خورد که بخش‌های مختلف ساختمان دور آن شکل گرفته است. این بنا شکلی چهار وجهی دارد و حوض زیبا و درختچه‌های کوچک به تلطیف هوای آن کمک می‌کنند.
معماری اتاق‌های خانه مبتنی بر طراحی پنج‌دری و سه‌دری است. پنج‌دری‌ها که از شاخصه‌های معماری خانه‌های سنتی هستند، شامل اتاقی بزرگ به‌عنوان تالار اصلی خانه می‌شوند که با پنج پنجره به هم پیوسته رو به ایوان قرار دارند. پنجره‌های اتاق این خانه دارای شیشه‌های کوچک رنگی است که در دوره قاجار در خانه‌های سنتی به‌طور معمول استفاده می‌شد.
اتاق‌های سه‌دری نیز در معماری‌های سنتی معمولا در نقش اتاق خواب بوده‌اند و در پشت اتاق‌های اصلی در انتهای خانه قرار دارند. معماری این اتاق‌ها و محافظه‌کاری در طراحی آن‌ها به‌دلیل حفظ حریم شخصی و ایجاد فضایی دنج برای اهل خانه بوده است.
هیچ‌گونه راه ورودی از حیاط به داخل اتاق‌های خواب وجود ندارد و تنها راه دسترسی به آن‌ها از طریق راهروها کنارشان است. مناطق کویری به‌طور کلی دارای هوایی گرم در تابستان و بسیار سرد و سوزان در زمستان هستند. بنابراین، سعی می‌شود که در معماری این خانه‌ها با تعبیه فضاهای مختلف بتوان این اقلیم خشن را قابل‌تحمل کرد. در خانه تاریخی تقدیری نیز فضای تابستان‌نشین در قسمت جنوبی بنا با پنجره‌های بزرگ و شیشه‌های رنگارنگ به چشم می‌خورد.
اتاق‌هایی که در بخش شمالی ساختمان هستند، با کمترین روزنه برای استفاده در فصل زمستان به کار می‌رفتند. در خانه‌های کویری در فصل زمستان از اتاق‌های دارای پنجره‌های رو به جنوب و در فصل تابستان از اتاق‌هایی با پنجره‌های رو به شمال استفاده می‌شود.
قسمت‌های شرقی این خانه نیز که پاییزنشین و بهارنشین است، از طریق پنجره‌های کوچک، نور ضعیفی را به داخل خانه می‌آورد تا مکانی ایده‌آل برای خواب نیمروزی و استراحت باشد.
پایاب یکی دیگر از بخش‌های خانه تقدیری است که آب قنات بهاالدین از آن می‌گذرد. این پایاب فضا و آب‌وهوای خشک خانه تقدیری را مرطوب می‌کند و در تابستان حال مساعدتر و طبیعی‌تری به خانه می‌دهد و بر لطافت هوای خانه تاثیر می‌گذارد.
در بخش جنوبی خانه تقدیری و کنار اتاق‌های تابستان‌نشین، بادگیر زیبا و بلند خانه قرار دارد که برای تعدیل هوای اتاق‌ها به کار می‌رود. از جذاب‌ترین و خلاق‌ترین اقدامات مردم سختکوش کویر برای مبارزه با گرمای سوزان، استفاده از بادگیر در معماری خانه‌ها بوده است. این بادگیر در اتاقی تعبیه شده است که در انتهای آن منفذی وجود دارد تا باد از طریق این منفذ به‌سمت پایاب برود و با خنکای آب درآمیزد و هوای خانه را مطبوع و دلچسب کند.
