همایون شجریان : صدایی از جنس ابهت و مردانگی، صدایی از دلِ موسیقی اصیل ایرانی
همایون شجریان
به گزارش هفت هنر : صدایی از استاد آواز موسیقی ایرانی یعنی همایون شجریان که همچون پدر بزرگوارش مرحوم محمدرضا شجریان یک اسطوره و الماس گران‌بها در موسیقی ایرانی است.
تولد
یون شجریان در 31 اردیبهشت سال 1354 در تهران به دنیا آمد.
همایون پسر استاد محمدرضا شجریان و فرخنده گل افشان است که سه خواهر بزرگتر از خود به نام‌های فرزانه، افسانه و مژگان و یک برادر کوچکتر ناتنی به نام رایان دارد.
ورود به دنیای موسیقی
همایون از کودکی به موسیقی علاقه‌مند بود. تا آنکه با راهنمایی پدرش برای فراگیری تکنیک و شناخت ریتم زیر نظر ناصر فرهنگ‌فر آموزش دید.
او همچنین مدتی آموختن موسیقی را زیر نظر جمشید محبی ادامه داد.
او به همراه خواهرش آواز را از پدرشان آموختند.
در همان زمان به هنرستان موسیقی رفت و کمانچه را به عنوان ساز تخصصی خود انتخاب کرد. همایون در خارج از هنرستان نیز ساز مورد نظرش را زیر نظر اردشیر کامکار فراگرفت و با تار و سنتور هم به صورت گوشی آشنا شد.
همایون درباره این دوره از زندگی‌اش گفته است: یادم هست که همیشه کوکی بالاتر از خواهرانم را به من می‌دادند چون صدا خیلی اوج نیاز داشت.
در دوران بلوغ تغییرات در من خیلی شدید بود تا جایی که بابا یک بار بعد از گذراندن آن دوران به من گفتند آن موقع که تو در دوران بلوغ به کوه می رفتی و تمرین می‌کردی، من نگران شده بودم که از همایون ممکن است دیگر خواننده در نیاید.
صدای من تغییرات جوانی کرده بود و دو رگه می شد و تا آواز می‌خواندم سرفه‌ام می‌گرفت. خیلی تغییرات هورمونی ایجاد شده بود و تاثیرات شدیدی گذاشته بود. آن دوره گذشت و خیال پدرم راحت شد که می‌توانم دوباره شروع کنم به یادگیری و کار کردم.
اجرا کنارِ پدر
همایون از سال 1370 محمدرضا شجریان را در کنسرت‌های آمریکا، اروپا و ایران (با تنبک) همراهی کرد و از 1378 به بعد در صحنه کنسرت‌ها به هم‌خوانی با پدرش مشغول شد.
اولین اثر با حضور او یاد ایام نام دارد که در آن همایون تنبک‌نوازی را بر عهده داشت.
کنسرت‌های بیشتر و گرمی
همایون با بسیاری را با چهره‌های شناخته شده موسیقی ایرانی اجرا کرده و آثار زیادی را به همراه آنان در ایران و جهان منتشر کرده‌است که از آنها می‌توان به آلبوم کنسرت‌های «بی تو بسر نمی‌شود» و «فریاد» اشاره کرد.
هر دوی این آلبوم‌ها در سال‌های 2003 و 2005 نامزد دریافت جایزه گرمی شدند.
آلبوم‌های استاد
اولین آلبوم همایون شجریان که به تنهایی خوانندگی آن را بر عهده داشت، «نسیم وصل» نام دارد. آهنگسازی این آلبوم را محمدجواد ضرابیان بر عهده داشت و در سال 1382 منتشر شد.
این سرآغازی بود بر اجرای کنسرت‌ها و آلبوم‌های مستقل او.
وی پس از آن، در سال 1383 دو آلبوم شوق دوست و ناشکیبا و در سال 1384 نقش خیال را به آهنگسازی علی قمصری منتشر و روانه بازار عرضه کرد که با استقبال فراوانی روبه‌رو شد.
پس از آن در مهرماه1385 آلبوم با ستاره‌ها را که حاصل همکاری او با محمدجواد ضرابیان است، به بازار عرضه کرد.
در سال 1387 دو آلبوم قیژک کولی و خورشید آرزو را با همکاری گروه دستان منتشر کرد. او آب، نان، آواز را به آهنگسازی علی قمصری در سال 1388 و آلبوم شب جدایی را در سال 1389 منتشر کرد.
همایون در سال 1390 آلبوم شوق‌نامه و ای جان جان بی من مرو را عرضه کرد. آلبوم شوق‌نامه به نوعی بازیابی تصانیف منسوب به عبدالقادر مراغه‌ای به حساب می‌آید که حاصل تلاش چهار ساله گروهی به سرپرستی محمدرضا درویشی است.
البته همایون شجریان تا سال 1388 پدرش را در اجراها همراهی می‌کرد. این دو مدت زمانی عضو گروه آوا بودند و در این دوران دو آلبوم غوغای عشق‌بازان و کنسرت محمدرضا شجریان و گروه آوا اجرا و به بازار عرضه شدند.
دکتری افتخاری
در اسفند 1397 گواهینامه درجه یک هنری (معادل مدرک تحصیلی دکتری) در رشته «آواز» توسط وزارت ارشاد به همایون شجریان اعطاء شد.
حواشی‌های بسیار در ایران مال
حضور همایون شجریان و علیرضا قربانی در مرکز تجاری ایران‌مال حواشی بسیاری را رقم زد.
او برای گرفتن چند عکس برای تبلیغات مربوط به آلبوم مشترکش با علیرضا قربانی (افسانه چشم‌هایت) به محل کتابخانه ایران‌مال رفته بود که این حضور منجر به انتقادهای شدیدی شد.
آنها به شبهه‌ناک بودن منابع مالی ایران‌مال اشاره کرده و از همایون شجریان برای حضورش توضیح خواسته بودند. در همین راستا شجریان و قربانی اقدام به انتشار بیانیه‌هایی مجزا کردند که به این واکنش‌ها اعتراض کردند و شبهه‌دار بودن منابع مالی برای ساخت این مجتمع عظیم تجاری را بی‌ارتباط با گرفتن چند عکس دانسته بودند.
شجریان در بخشی از یادداشتش نوشت: من فراتر از این مردم نیستم و هر جا آنان می‌توانند حضور داشته‌باشند، چنانچه لازم باشد من هم خواهم بود.»
زندگی شخصی و ازدواج اول
همایون شجریان سالهاست با گیتا خوانساری که خواهر کتایون خوانساری همسر دوم محمدرضا شجریان است، ازدواج کرده و یک دختر به نام یاسمین دارد.
به این ترتیب همایون با پدرش باجناق نیز بود که البته این رابطه به جدایی و طلاق انجامید.
رابطه عاشقانه با سحر دولتشاهی
چند سالیست شایعه ازدواج همایون شجریان با سحر دولتشاهی (بازیگر) که همسر سابق رامبد جوان بود، رسانه‌ای شده است.
این دو چندین بار کنار هم دیده شده و حتی خانم دولتشاهی در مراسم دفن پیکر استاد شجریان در ماشین همایون در مشهد حضور داشت.
شجریان در مصاحبه‌ای با عادل فردوسی‌پور در سال 1402 رابطه عاشقانه‌اش با سحر دولتشاهی را تایید کرد.
به سینما علاقه دارم
من به سینما علاقه مندم و خوشبختانه از اهالی سینما دوستان زیادی دارم که سبب توجه بیشتر من به این هنر شده است.
جالب اینکه این علاقه مندی یک طرفه نیست و جذب آنها به موسیقی هم باعث شد ما حرف های زیادی برای گفتن داشته باشیم و بیشتر یکدیگر را ملاقات کنیم.
من بعد از سینما، تئاتر را هم خیلی دوست دارم و هربار که فرصتی پیش بیاید، حتما به دیدن نمایش ها می‌روم. اما همان طور که گفتم سفرم باعث شد که از این فضا هم دور بمانم.
البته همان طور که همه می‌دانند سینمای ایران با فراز و نشیب هایی همراه و درگیر مشکلاتی است که موسیقی و سایر حوزه های هنری هم باتوجه به شرایطشان با آنها آشنا هستند.
اما آنچه مهم است اینکه لا به لای این مباحث، اتفاق های خوب هم در آن رخ می‌دهد. حالا با مسائلی که همیشه هنر درگیرش است من فکر می‌کنم تولید و ارایه فیلمی‌مثل «جدایی نادر از سیمین» به دنیای سینما، بهترین رویدادی بود که می‌تواند برای هر کشوری رخ دهد.
البته من فقط می‌توانم نظر سلیقه ای بدهم و به نظرم این فیلم باعث شد سینمای ایران خیلی جدی تر توجه دنیا را به خود جلب کند. این اصلا عجیب نیست.
ما شاید از نظر تکنولوژی با هالیوود فاصله داشته باشیم. اما از نظر توانایی و داشتن هنرمندان با استعداد، هم در نسل قبل هم در نسل جدید هیچ کمبودی نداریم و فکر می‌کنم بعد از این بازهم سینمای ما بتواند افتخارات جهانی کسب کند.
دوستانِ سینمایی استاد همایون
دوستان زیادی در این حوزه دارم و باعث افتخار من است که بگویم اغلب سینماگران از دوستان نزدیک و صمیمی‌من هستند.
پرویز پرستویی، گلاب آدینه، گوهر خیراندیش از این دسته هستند و نیکی کریمی‌ازجمله دوستان سینمایی من است که خود از علاقه مندان موسیقی کلاسیک به شمار می‌رود. در میان بچه های تئاتر سیامک صفری، بهناز جعفری و بسیاری دیگر. می‌دانم هر اسمی‌هم بیاورم باز عده ای از قلم می‌افتند و من شرمنده شان می‌شوم.
به بازیگری علاقه دارم
خودم به بازیگری علاقه دارم، اما هیچ وقت جراتش را پیدا نکرده ام. به نظرم آدم باید یا واقعا دست پر باشد یا اصلا وارد این حرفه نشود.
من هم چون این توانایی را هیچ وقت در خود ندیده ام، به طور جدی به آن فکر نکرده ام و ترجیح می‌دهم بیننده خوبی باشم و این گونه از سینما لذت ببرم.
در موسیقی برای من محدودیتی وجود ندارد
در موسیقی هیچ محدودیتی برای خودم قائل نمی‌شوم و برای گوش دادن به سبک های دیگر هم علاقه مندم.
هم موسیقی پاپ گوش می‌کنم هم سنتی، اما برای اجرا خودم این سبک را انتخاب کردم چون آشنایی بیشتری با آن دارم و واقعا زمان اجرا خودم خیلی از آن لذت می‌برم چون با احساس من هماهنگ تر است.
هر نوع موسیقی که از نظر کیفی آبرومند و شنیدنی باشد، در هر سبکی از آن استقبال می‌کنم و اصلا اعتقادی به محدود کردن خودم در این زمینه ندارم. به نظرم باید با هر سلیقه ای آشنا شد و از آن استفاده کرد.
خوانندگان مورد علاقه استاد همایون شجریان
در گذشته خواننده های به نام و خوش صدای بسیاری داشتیم که بسیاری از ما و نسل های گذشته با صدایشان خاطره داریم.
موسیقی را در درجه اول کاملا احساسی گوش می‌کنم و کاری به بعد ارزشی آن ندارم. موسیقی زمانی که حرفی برای گفتن دارد، شنیدنی است.
به نظر من غلامحسین بنان و خانم قمرالملوک وزیری را می‌توان به عنوان اسطوره های صدا یاد کرد. اما در میان هم نسلان من علیرضا قربانی، محمد معتمدی، سالار عقیلی و سینا سرلک ازجمله خوانندگانی هستند که من واقعا از صدایشان لذت می‌برم.
نسل جدید
هر نسلي به فراخور شرايط فرهنگي، اتفاقات اجتماعي و روابط فرهنگي با کشورهاي ديگر فرزند زمانه خود مي شود که حالا ممکن است کارشان هم با نسل هاي قبل متفاوت باشد.
ولي فکر مي کنم اصرار روي نوآوري به نتيجه جالبي ختم نمي شود. به نظرم اين پافشاري براي نوآوري، غيرطبيعي است.
خلاقيت و نوآوري به شکل طبيعي بايد در هنرمند بجوشد و پيش بيايد. اين را هم در نظر بگيريد که نوآوري و ايده هاي جديد ممکن است در آغاز کساني را با خود همراه کند اما در درازمدت نشاني از آن نباشد و البته بالعکس.
اما اين تصور که عده يي بايد بنشينند کنار هم و بگويند حالا چگونه بايد نوآوري کنيم را درک نمي کنم.
نوآوري و ايده هاي جديد به شکل طبيعي در زندگي هنري بعضي از هنرمندان رخ مي دهد. ممکن هم است ساليان سال اين اتفاق نيفتد.
اما شرايط به گونه يي است که دغدغه امروز من هم مثل بسياري ديگر حفظ کردن اندوخته هايي است که داريم.
ما بايد در موسيقي ايراني حداقل 100 نفر خواننده خوب و قدرتمند داشته باشيم که نداريم و اين معضل است.
وقتي چنين شرايطي وجود دارد طبيعي است که عمده تلاش ها صرف حفظ از پيش مانده ها مي شود. اينکه ابتدا بتوانيم اسطوره هايي مثل بزرگان موسيقي سنتي در گذشته داشته باشيم و بعد به مرزهاي جديد و گام هاي بعدي فکر کنيم. آنچه گفتم يک دغدغه و نظر در حوزه تئوري است اما در عمل اين زمان و اجتماع است که سمت و سوي هنر را مشخص مي کند و هميشه به اقتضاي زمان موسيقي شکل مي گيرد.
هنرجو هستم
براي هنرجويي مثل من آرزوست که کار متفاوت آن هم از نوع ماندگارش ارائه کنم، اما هيچ اصراري براي انجام کار متفاوت ندارم. دريچه هاي ذهن و نگاهم هميشه باز بوده که اگر قرار است جايي اين اتفاق بيفتد از آن استقبال کنم و در آن غرق شوم.
فرم صدای من
فرم صداي من همان چيزي است که تاکنون شنيده شده است. فرض کنيد من بخواهم کاري را در شيوه استاد بنان بخوانم.
آن وقت بايد در صداي خود تغيير ايجاد کنم و سراغ صداي ساختگي بروم. صدا ساختن يعني صدا را به يک شکل ديگر تغيير دادن؛ چيزي مثل تقليد صدا. مثلاً اگر بخواهم مثل استاد بنان بخوانم بايد با توجه به فيزيک صداي خودم تغييراتي به لحاظ شدت تحرير و فرم تحرير ايجاد کنم.
زماني که روي شيوه هاي مختلف کار مي کردم، چند و چون اين تغيير صدا دادن و صدا ساختن ها را تا حدودي پيدا کرده بودم.
البته در جاهايي هم با توجه به طبيعت صداي هر فردي ديگر امکان اين صدا ساختن وجود ندارد اما آنچه برايم محرز شده اين است که اگر بخواهم خودم باشم و با صداي خودم بخوانم، جنس صداي من همين است که تاکنون خوانده ام و نمي توانم آن را کاري بکنم.
پدر کو ندار نشان از پدر
طبیعتا پسر محمدرضا شجریان بودند خیلی برای من خوب بوده ولی از طرفی دشواری‌هایی را همراه داشته است.
در شرایطی که پدر شما در بالاترین جایگاه آواز ایستاده ناخودآگاه مخاطبان و جامعه مقایسه‌هایی را انجام می‌دهند حتی وقتی در بیست و چند سالگی آواز می‌خوانم این مقایسه انجام می‌شد
یعنی من جوان بیست و چند ساله با کسی قیاس می‌شدم که 45 سال سابقه و تجری هنری تراز اول داشته است.
نسل جوان باید…
نسل جوان باید برای تمرین در مرحله‌ی اول از الگویی تقلید کنند و به آن چیزی که می‌خواهند بخوانند و تقلید کنند خیلی درست و بادقت گوش بدهند.
حال اگر نزد استادی می‌روند استادشان حتماً آنها را راهنمایی خواهد کرد ؛ ولی اگر استادی ندارند، سعی کنند که آواز موردنظرشان را با دقت هر چه تمام‌تر ضبط و پس از اتمام گوش کنند تا عیوب‌شان را متوجه شوند.
چون اگر خشت اول را کج بگذارند، آن‌وقت درست کردن آن چیزی که عادت شده بسیار مشکل است.
سراغ چیزهای سخت هم نروند، چرا که از همان ابتدای کار می‌باید مرحله به مرحله و درست مسیر را طی کرد و برای پیشرفت کردن نباید عجله داشت.
برای انتخاب الگو نیز می‌بایست صدایی را انتخاب کنند که با صدایشان هماهنگ است.
مشکلی که امروزه وجود دارد این است که زندگی‌مان آپارتمان‌نشینی شده است و دیگر از آن خانه‌های بزرگ خبری نیست. به‌همین دلیل سعی کنند که در آپارتمان‌ها تمرین آواز نکنند.
جوایز و افتخارات
- تندیس بهترین قطعه موسیقی سنتی در بخش کارشناسی برای قطعه «رودابه و زال» از اولین جشن موسیقی ما
- برنده بخش مردمی اولین جشن موسیقی ما برای قطعه «رودابه و زال» (کنسرت سیمرغ)
- جایزه باربد بهترین آلبوم سال 1394 از جشنواره موسیقی فجر برای آلبوم نه فرشته ام نه شیطان
- گواهینامه درجه یک هنری از شورای ارزشیابی هنرمندان، نویسندگان و شاعران کشور در رشته «آواز»
- همایون شجریان برای خوانندگی در فیلم «آرایش غلیظ» اولین جایزه حرفه‌ای خود را از پانزدهمین جشن حافظ کسب کرد.
